Van enter en twenter tot holderdebolder

Uitdrukkingen zijn rare wezens uit taal gestanst. Als ze staan, zijn het staande uitdrukkingen, maar als ze uit de mond komen, zijn het gezegden of zegswijzen of spreekwoorden. Er schijnen andere subtiele, maar belangrijke verschillen te bestaan tussen die verschillende categorieën – ik ga u daar later vast weleens mee vermoeien, maar u boft – ik ben in een milde bui. Geen zout op slakken, vandaag.

Autisten schijnen heel veel moeite te hebben met zegswijzen – voornamelijk omdat ze die te letterlijk nemen. Zout op slakken? Wat moet een autist wel niet van mij denken?

Van mijn ouders heb ik een schat aan zegswijzen, spreekwoorden en uitdrukkingen meegekregen. Van mijn vader (en die weer van zijn moeder) bijvoorbeeld de uitdrukking: ‘Groene kersen worden rood, kleine kinderen worden groot’. Die gebruikte ik nog weleens in de tijd dat ik mijn kinderen moest opvoeden – het groot worden van kinderen is kennelijk een natuurlijk proces, net zoiets als het rijpen van kersen. Mijn tussenkomst was niet vereist, en dat bevestigde mij in mijn gemakzucht.

Die gemakzucht bracht met zich mee, dat ik mijn kinderen al die uitdrukkingen en zegswijzen niet goed bijgebracht heb. Ikzelf verhaspelde in een verlate latent puberale reactie spreekwoorden nogal eens – bewust. In de trant van: beter tien olifanten in de porseleinkast, dan een lege dop in de lucht. Arme kinderen: ze worden nog weleens vreemd aangekeken, als ze zoiets zeggen. Mijn anarchisme, mijn soort humor blijkt bij anderen in de harde wereld niet altijd aan te slaan. Ik bedenk maar dat al die anderen allemaal autist zijn: ook humor is aan zo iemand niet besteed.

Wat ik wel van mijn ouders overgenomen heb, is mijn antenne voor nieuwe woorden en zegswijzen. Mijn partner komt uit het Saksische deel van Nederland, en ze verzuchtte laatst: ‘dat ligt ja allemaal enter en twenter deur mekoar’ (excuus dat ik het als Brabander fonetisch niet helemaal correct neerpen…). Enter en twenter – ik wist werkelijk niet wat ze bedoelde.

Zijzelf wist eigenlijk ook niet waar die uitdrukking vandaan kwam, maar Google bracht uitkomst: een enter is een eenjarig dier (meestal een paard), en een twenter een tweejarig paard. Enter en twenter betekent dus: dieren van verschillende jaren kriskras door elkaar – een zooitje, mijnheer!

Grappig was, dat ik vlak daarna de uitdrukking henter de plenter hoorde: ‘hij gunk henter de plenter overal dwars deur hen’. Ik denk dat dit zo’n rijmelarij-uitdrukking is als holderdebolder – bolder als in ‘bolderkar’, dat weer samenhangt, volgens het etymologisch woordenboek, met bulderen. Holderdebolder betekent halsoverkop – en ik denk dat niet alleen dat bulderen, maar ook het woord hollen meegeholpen heeft om die term holderdebolder te vormen.

Maar ik ging nog wat verder associëren over dat holderdebolder. Mijn beste vriend heeft een Vlaamse aan de haak geslagen, en die bezigt toch een vreemd taaltje! Bij haar ‘bolt’ de wasmachine, bij haar ‘bolt’ de wagen door de straten… In de zin van draaien, snel gaan. Wij normale mensen kennen alleen het bollen van de zeilen, maar bij Vlamingen bolt er nog veel meer. Holderdebolder – hollen en bollen? Is dat een heel vreemde gedachte?

Taal is een leuk maar soms gevaarlijk spel. Vaak wordt ze veel te serieus genomen, gaan mensen zich druk maken om petietluttigheden – sorry, dadelijk krijg ik weer een sneer: pietluttigheden. Laten wij elkaar niet met bommen of met woorden bestoken. Een paar woorden in de lucht houden, een beetje acrobatiek op het slappe koord van de taal, met onze botaniseertrommel stilstaan bij wat bijzonder is – veel beter dan henter de plenter, holderdebolder dwars door de taaltuin rennen, en kapottrappen wat er in onverwachte hoeken groeit en bloeit.