Taalpuristen en taalpuree

Je hebt van die mensen die je elke zin verbeteren; zelf ken ik er ook zo één, zei de gek, en keek in de spiegel. Taal en taalgebruik zijn mij met de paplepel ingegeven. Mijn vader en moeder werkten beiden in het taalonderwijs, vandaar. Ik betrap mij erop dat ik andere mensen vaak de maat neem: hoe schrijven ze, hoe spreken ze. Ik ben een taalpurist. En er is niets ergers dan dat ik gewezen word op een domme, makkelijk te vermijden fout. Met zo’n rode pen naar andermans taaluitingen kijken doen meer mensen graag; in het algemeen voelt het goed om hen, die zich erop laten voorstaan nooit een fout te maken, op een misstap te betrappen. Toen ik laatst een goede vriend kon wijzen op een dt-fout, deed mij dat meer heimelijk genoegen dan voor onze vriendschap betamelijk was.

Maar wat nu is correcte taal? Taalontstaan is te vergelijken met de eruptie van een vulkaan: bovenin woedende roodgloeiende lava, onbeheerst naar alle kanten uitstromend, alles verwoestende op zijn pad, allengs afkoelend in rode stromen, tot verder onderaan de vulkaan, stollend, ingedamd, gestold, de vruchtbare laag bebouwd door de mens en ten langen leste: uitgeputte grond. Taal is roodgloeiende passie, kolkend, uitstromend naar alle kanten, eruptie van rauwe uitingen van de mens, ongebreideld, tot later, gehoorzamend, in vruchtbare banen geleid, bruikbaar, verbuigbaar en vervoegbaar, gebezigd en uiteindelijk ingeperkt, aangeharkt als aarde op een zerk. Het maakt nogal verschil of een jongen tegen zijn aanbeden meisje “liefste” murmelt of een uitgebluste man na 30 jaar huwelijk zijn vrouw paait met “schatje, pak jij een pilsje voor me”: daar is een lange weg gegaan intussen. Alleen het verkleinwoord al in “schatje” spreekt boekdelen, ergens verderop die weg spreekt iemand van zijn “vrouwtje”- om over de mannen èn vrouwen te zwijgen die het argeloos over hun “collegaatje” hebben…

Dat brengt mij op het volgende: je hebt fout taalgebruik en taalgebruik dat domweg fout is. Onder fout taalgebruik versta ik van die vautjes zoals “hij aanvaart” waar men “hij aanvaardt” bedoelt – vergissingen, typo’s, slordigheden, de spellingchecker negeren; onder taalgebruik dat domweg fout is vat ik alle foute redeneringen. Dat zijn eerder denkfouten, verbijsteringen van het verstand, het negeren van een zindelijkheid in redeneren.

Het eerste is vergeeflijk – al kan ik mij zoals gezegd enorm erom verkneukelen, een slechte karaktereigenschap die ik niet graag kwijt zou willen raken. Het tweede is veel erger, dat gebrek aan geestelijke hygiëne – niet het feit dat je kennelijk geen verstand hebt, maar dat je die onzindelijkheid ook nog eens van de daken schreeuwt. Onder die categorie schaar ik bijvoorbeeld al die nare reacties onder nieuwsberichten op internet, op Twitter, op Facebook en al die andere openbare ruimtes. Mij stoort daar niet eens zozeer het ontbreken van interpunctie, of de altijd twijfelachtige spelling, maar dat spreken vanuit de onderbuik – en onderbuiken zijn niet gemaakt om mee te spreken. In plaats van roodgloeiende lava komt daar een diarree van bruinachtig-gele smurrie uit – geen uiting van het diepst gekoesterde in een mens, maar halfverteerde, domme haat en door volksmenners aangewakkerde angst.

Er zijn natuurlijk wel tussenvormen van fout taalgebruik – meestal van commerciële aard. Ik weet niet of ik mij daar vrolijk of kwaad over moet maken. Taalpuree noem ik het maar voor het gemak. Kent u die tv-reclame van Plantur 39? “Sinds Plantur er is, zijn vrouwen over veertig niet meer bang voor haaruitval”, zo begint die. In die zin zit natuurlijk een makkelijk traceerbaar anglicisme (of is het een germanisme?). Taalkundige gemakzucht, Google Translate? Juist het feit dat het maken van zo’n reclame en de zendtijd veel geld kosten en er verder wel correct Nederlands gesproken wordt, doet mij het ergste vrezen: ze hebben die fout bewust laten zitten, om ons pootje te haken en onze aandacht te tackelen. Bovendien is ook de redenering hoogst twijfelachtig: alleen al het blote bestáán van dit wondermiddel is kennelijk genoeg om alle al dan niet reële angst voor haaruitval van vrouwen over veertig weg te nemen; ze hoeven het niet eens te gebruiken! Kom er maar eens om in de geneesmiddelindustrie…

Trouwens, geheime tip, ook al ben ik man en ver over veertig – ik weet nu waar ik mijn werkelijk schitterende haardos aan te danken heb: ik heb net nog een kopje fyto-caffeïne genuttigd. Zo’n kopje koffie van plantaardige oorsprong (fyto betekent plant) doet wonderen – maar niet te veel hè, en ook niet te jong gebruiken: want zoals bekend, krijg je daar groene haren van. En bovendien ga je daar heel raar van praten en nog veel vreemder van redeneren!

Ik wens iedereen een gelukkig 2016 toe, met veel gezond verstand, een snufje humor, een goed werkende spellingchecker en natuurlijk zo’n kopje fyto-caffeïne op zijn tijd!